چكيده

با انواع اختراعات و تسهيلات فراواني كه در امور مربوط به حمل و نقل كشورها، به ويژه حمل و نقل هوايي، پديد آمده؛ دامنه فعّاليّت بزهكاران نيز گسترش يافته است، چون معمولاً هر پديده‌ي جديدي در كنار فايده‌ها و تسهيلات خاص خود، مشكلات به خصوصي را نيز به دنبال خواهد داشت و ممكن است؛ وسيله‌اي جهت نيل به برخي مقاصد و اهداف شوم فرصت طلبان باشد. به همين جهت كنوانسيون‌هايي در اين زمينه به تصويب رسيده است:

اوّل – كنوانسيون توكيو، مورخ 14 سپتامبر 1963 به نام كنوانسيون راجع به جرايم و برخي اعمال ارتكابي ديگر در هواپيما (در ايران 21/2/55 تصويب شد)

دوم – كنوانسيون لاهه براي سركوبي تصرف غير قانوني هواپيما، منعقده در لاهه در تاريخ 16 دسامبر 1970 ميلادي (در دي ماه 1350 به تصويب ايران رسيد)

سوم – كنوانسيون راجع به اقدام براي سركوبي اعمال غيرقانوني عليه امنيّت هواپيمايي كشوري منعقده در مونترال در تاريخ 23 سپتامبر در سال 1971 ميلادي است ( در ايران مورخ 7/3/52 تصويب شد)

مفاد اين كنوانسيون‌هاي بين المللي هر يك مكمل ديگري است.

در ايران علاوه بر تصويب اين كنوانسيون‌ها قوانين ديگري نيز به تصويب رسيده است كه برخي از اين قوانين قبل از تصويب اين كنوانسيون‌ها، وجود داشته‌اند.

با اين وجود، قوانين مذكور داراي نقايصي است؛ كه نيازمند اتخاذ تدابير پيشگيرانه مؤثرتر و رفع نواقص موجود و ايجاد الزامات بيشتر براي دولت‌ها در مسير مبارزه با اين جرائم است.

مقدّمه :

آرزوي هميشگي بشر اين بوده كه هم چون پرندگان پرواز كند؛ تاريخ بشر اين علاقة وافر انسان را به وضوح نمايش مي‌دهد و براي رسيدن به اين هدف راهي طولاني را طّي نموده است؛ تا اينكه بالاخره دو برادر امريكايي به نام برادران رايت در اواخر قرن نوزدهم ميلادي قادر به پرواز شدند.

اصولاً هر پديده‌ي‌ جديدي در كنارفايده‌ها و تسهيلات خاص خود، مشكلات به خصوصي را نيز به دنبال دارد و مي‌تواند وسيله‌اي جهت نيل به برخي مقاصد و اهداف شوم و رذيلانه باشد.

هواپيما در طول جنگ جهاني اوّل و دوم تحوّل قابل توجّهي پيدا كرد. در چند دهه‌اي كه از عمر ساخت هواپيما و بهره برداري از آن مي‌گذرد بارها شاهد تحقق جرائم هواپيمايي بوده‌ايم؛ و به خاطر آثار زيان بار آن بر افراد و شركت‌هاي هواپيمايي از يك سو و انزجار افكار عمومي از سوي ديگر باعث شده در مبارزه با جرائم هواپيمايي كنوانسيون‌هايي به تصويب برسد و دولت ايران هم آنها را پذيرفته و طرف اين قراردادهاي بين المللي شده است.

از جمله جرايم هوايي، جرم هواپيماربايي كه ممكن با انگيزه‌هاي مختلف از جمله انگيزه‌هاي سياسي و حكومتي، تبليغاتي، مالي، رواني، جنايي، قومي و مذهبي و … ارتكاب يابد به هر حال با هر انگيزه‌اي كه باشد نظم جهاني و بين الملل و داخلي را به خطر مي‌اندازد.

 بنابراين سوالات اصلي عبارتند از :

– قوانين و كنوانسيون‌هاي حاكم در مورد هواپيماربايي و اقدامات عليه امنيّت پرواز كدامند؟

– مجازات‌هاي پيش بيني شده براي جرائم هواپيمايي كدامند؟

– آيا اين قوانين و مجازات‌ها تأمين كننده امنيّت هواپيمايي هستند يا خير؟

– آيا تدابير امنيّتي پيشگيري كننده، داراي پويايي لازم و مناسب هستند؟

فروضي كه در اين تحقيق متصوّر است :

كثرت ارتكاب جرائم هواپيمايي به خصوص حادثه 11 سپتامبر 2001 كه آثار آن هنوز در عرصة بين المللي ادامه دارد و ضرورت اهمّيّت امنيّت از انگيزه‌هاي اصلي اين تحقيق مي‌باشند. اين تحقيق شامل سه مبحث است؛ كه مبحث اوّل از پنج گفتارتشكيل شده، كه كلّيّات موضوع در آن بررسي شده است.

موضوع مبحث دوم، حقوق هوايي كيفري بين الملل كه متشكل از پنج گفتار است و مبحث سوم در ارتباط با حقوق هوايي كيفري داخلي است؛ كه از چهار گفتار تشكيل شده است.

فصل اوّل :

كلّيّات و تعاريف

در اين فصل ابتدا به بررسي سير تاريخي جرائم هواپيمايي مي‌پردازيم و سپس تعريفي از جرم هواپيماربايي و جرايم عليه امنيّت پرواز مي‌دهيم و بررسي مي‌كنيم كه جرم هواپيماربايي جرمي است مستمر يا آني.

 گفتار اوّل : سير تاريخي هواپيماربايي و جرايم عليه امنيّت پرواز

اولين حادثه هواپيماربايي در جهان در سال 1930 و در آغاز جنگ سرد بين شرق و غرب به وقوع پيوست؛ توسط چند انقلابي پرو. از اين تاريخ به بعد تا 1947 هيچ هواپيماربايي ديگري رخ نداد؛ اما بعد از آن هواپيماربايي افزايش پيدا كرد.

در سال 1947 سه نفر رمانيايي هواپيمايي كشور خود را ربوده و در تركيه فرود آمدند و در طّي 3 سال بعد 14 هواپيمايي موفّقيّت آميز ديگر در اروپاي شرقي توسط افرادي كه سعي در گريختن داشتند رخ داد.

بين سال 1961 تا 1968 حدود 66 مورد هواپيماربايي به وقوع پيوست، به طور كلّي تعداد هواپيماربايي در جهان از سال 1930 تا 1981، 364 مورد در بوده كه 124 مورد آن در امريكاي شمالي، 103 مورد در امريكاي جنوبي، 83 مورد در اروپا، 40 مورد در آسيا و 14 مورد در افريقا اتّفاق افتاده، كه بيشترين هواپيماربايي در امريكاي شمالي صورت گرفت.

اوّلين حادثه انهدام هواپيما در تاريخ 7 مي 1949 صورت گرفت و دومين حادثه انهدام در 9 سپتامبر 1949 صورت گرفته است. به طور كلّي از 1949 به تناوب هواپيماهاي كشوري مورد انهدام واقع شدند و بيشترين تعداد انهدام هواپيما 31 مورد بوده كه در سال 1977 اتفاق افتاده است.

و امّا بزرگترين خبرسازترين هواپيماربايي در 11 سپتامبر 2001 ميلادي (20 شهريور 1380) صورت گرفت؛ در ساعت 8:45 هواپيماي جت به برج جنوبي، برج‌هاي دو قلوي مركز تجارب جهاني در نيويورك برخورد و دومين هواپيما 9:5 صبح به برج شمالي برخورد مي كند و سومين هواپيما در ساعت 9:45 صبح به ساختمان پنتاگون برخورد نمود و در ساعت 10:15 صبح يك هواپيماي تجاري سقوط كرد.

اوّلين هواپيماربايي از ايران در تاريخ 31/3/49 به وقوع پيوست كه سه نفر ايراني يك هواپيماي جت مسافربري، هواپيماي ملي ايران را با تهديد مسلحانه ربوده و آن را به عراق بردند و دولت عراق به آنها پناهندگي سياسي داد. و دومين آنها در شهريور ماه 1349 و سومين هواپيماربايي در دي ماه 1349 صورت گرفت.

پس از پيروزي انقلاب هواپيماربايي از ايران در سال 58، 62، 63، 64، 65، 68 تكرار شد و آخرين هواپيماربايي در سال 1374 اتفاق افتاد كه مسير تهران – كيش را طّي مي‌كرد كه توسط يكي از خدمه‌هاي هواپيما ربوده شد و در فلسطين اشغالي نشست.