مقدمه

ورزش پديده اي جمعي و اجتماعي- جهاني و تاريخي است، ورزش از يك طرف به عنوان يك نهاد اجتماعي داراي كاركردهاي خاص خود براي نظام اجتماعي مي باشد و از طرف ديگر به عنوان بخشي از يك نظام اجتماعي تحت تأثير نظام اجتماعي كل بوده و درعين حال بر آن تأثير نيز مي گذارد. ورزش فوتبال بين رشته هاي مختلف ورزشي در سراسر دنيا بيشترين مخاطب و طرفدار را دارد و اين موضوع به روشني هم در تعداد افرادي كه به اين رشته ورزشي مي پردازند و هم در تعداد طرفداران و علاقه مندان اين ورزش مشخص است. شايد بتوان گفت كه ورزش در گذشته هاي دور بيشتر به عنوان يك امر تفريحي براي مردم بوده ولي امروزه شاهد آن هستيم كه يادآوري تاريخ رويدادهاي زندگي بيشتر افراد جامعه مصادف با تاريخ برگزاري يا خاتمه رويدادهاي ورزشي مهم از جملعه فوتبال در جهان و ايران است بطوريكه مثلاً مشاهده مي كنيم افرادي تاريخ سال تولد، گردش و تفريح دسته جمعي با دوستان در يك مكان و ... خودشان را مصادف با تاريخ فلان جام جهاني فوتبال يا فلان برد تيم فوتبال مورد نظرشان در يك رقابت ورزشي و ... مي دانند و از آن ياد مي كنند. و اين ساير ناشي از تعلق خاطري است كه اين افراد در جامعه به اين رشته ورزشي دارند و خود سعي مي كنند در آن مشاركت نيز داشته باشند. تجربه نشان داده است كه طرفداران تيم هاي فوتبال را افرادي تشكيل مي دهند كه با طرفداري از دو تيم مورد نظر هويت هاي ورزشي خلق مي كنند و اين هويت ها نه تنها از عوامل و عناصر متمايز كننده اجتماعي و فرهنگي تأثير نمي پذيرد، بلكه در مواردي تحت تأثير هويت هاي فراتر مانند هويت هاي ملي يا ديني نيز قرار مي گيرند.

در اين تحقيق سعي بر آن است كه عوامل تأثيرگذار بر تعلق خاطر افراد بر تيم هاي فوتبال ليك برتر ايران را در بين دانشجويان دانشگاه يزد مطالعه كنيم. اين تحقيق در پنج فصل تدوين شده است كه در فصل اول به بيان طرح مسأله، ضرورت و اهميت تحقيق، اهداف و تاريخچه موضوع پرداخته شده است. در فصل دوم مباني نظري تحقيق شامل ادبيات تحقيق، چارچوب نظري تحقيق، فرضيات مي باشد. فصل سوم روش شناسي تحقيق را كه شامل تعريف عملياتي مفاهيم، نوع تحقيق، جامعه آماري، روش تحقيق، حجم نمونه و تفكيك هاي مورد استفاده در تجزيه و تحليل داده هاست را در بر مي گيرد.

فصل چهارم شامل تجزيه و تحليل داده هاي جمع آوري شده است و فصل پنجم شامل نتيجه گيري و پيشنهادات است در پايان منابع و مآخذ همراه يك نسخه از پرسش نامه ضميمه شده است.

در اينجا لازم مي بينيم از همه دانشجوياني كه با حسن نظر و دقت خودشان بنده را در تكميل و پاسخگويي به پرسشنامه تحقيق ياري نموده اند، تشكر و قدرداني نمايم و همچنين ضروري مي دانم كه از استاد راهنما؛ جناب آقاي دكتر افشاني كه در تهيه و تدوين اين تحقيق با دقت و حسن نظر صبورانه شان راهنماي اينجانب بوده اند، كمال سپاسگزاري را بنمايم و براي زندگي علمي ايشان آرزوي موفقيت دارم.

رحمت اله تركان

بهار 87 

در اين تحقيق تحت عنوان بررسي عوامل تأثيرگذار بر تعلق خاطر دانشجويان دانشگاه يزد نسبت به تيم هاي فوتبال ليگ برتر ايران، تلاش شده تا تأثير متغيرهايي از قبيل جنسيت، پايگاه اقتصادي اجتماعي دانشجويان، رشته تحصيلي، ميزان استفاده از رسانه هاي جمعي و تأثير الگوي نقش را بر تعلق خاطر نيست به تيم هاي قوتبال مورد بررسي و آزمون قرار بگيرد.

به منظور آزمون فرضيات تحقيق، از طريق پرسشنامه اطلاعات لازم جمع آوري شده و سپس با استفاده از روش هاي آماري مناسب شامل : آزمون T-test، ANORA، ضريب همبستگي پيرسون ارتباط هركدام  از متغيرهاي مذكور با ميزان استفاده از اينترنت مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. و نتايج نشان داد كه :

تأثير الگوي نقش در علاقه مندي و تعلق خاطر نسبت به يك تيم فوتبال و ميزان استفاده از رسانه هاي جمعي و جنسيت به ميزان متعلق خاطر داراي رابطه معني دار است اما ساير متغيرهاي مورد بررسي (پايگاه اقتصادي- اجتماعي و رشته تحصيلي) رابطه معني داري با تعلق خاطر نداشته اند.

«ورزش پديده اي جمعي و اجتماعي، جهاني و تاريخي است، ورزش از يك طرف بعنوان يك نهاد اجتماعي داراي كاركردهاي خاص خود براي نظام اجتماعي مي باشد و از طرف  ديگر بعنوان بخشي از يك نظام اجتماعي تحت تأثير نظام اجتماعي كل بوده و در عين حال بر آن تأثير نيز مي گذارد. ورزش پديده اي اجتماعي با قدمتي برابر با پيدايش خود انسان است و داراي ارزش ها، هنجارها، قواعد، قوانين و آداب و رسوم خاص خود مي باشد. ورزش به شكل رسمي و غيررسمي آن بدون قواعد و قوانين وجود عيني ندارد. ورزش در هر جامعه متأثر از ساختار اجتماعي حاكم بر همان جامعه و بيانگر ارزش ها و هنجارهاي حاكم بر آن جامعه مي باشد. ورزش بعنوان يك پديده و نهاد اجتماعي مورد توجه جامعه شناس نيز مي باشد. توسعه ورزش به عنوان بخش مهمي از جريان زندگي در جوامع جديد و تأثيرات متقابلي را كه ورزش بر افراد و ديگر نهادهاي اجتماعي به عنوان يك پديده اجتماعي بر جاي مي گذارد، سبب علاقه و توجه جامعه شناسان به آن مي گردد.» (جوزف،1381: 229).

از منظر روانشناسی اريك فروم مي گويد: «عميق ترين نيلز بشر نياز اوست به غلبه بر جدايي و رهايي از اين زندان تنهايي»(عسکری خانقاه، 123:1381 ) از نظر او انسان ها به بهانه هاي مختلف مي كوشند از تنهايي رهايي يابند و با ديگران پيوند برقرار نمايند و بازي به طور اخص هم يكي از همين روش هاست. در گذشته و هم اكنون شيوه هاي متفاوتي از فوتبال وجود داشته و دارد: فوتبال انگليسي، آمريكايي، اسكاتلندي، فرانسوي، و ... شايد بتوانيم ریشه های فوتبال را در افسانه فرانسويان جستجو كنيم «اما در دوران معاصر با پيشرفت سرمايه داري، گسترش رفاه و آزادي تشكل ها و افزايش گروه هاي مختلف اجتماعي و فرصت هاي مضاعف بيشتري در جهت تجلي شور جمعي در انسان ها، مي بينيم كه محبوبيت و شهرت فوتبال همچنان حفظ شده است و حتي به كمك هاي رسانه هاي جمعي به اقصي نقاط نيز گسترش يافته است. به نظر مي رسد اين پيشرفت و محبوبيت مضاعف را در نظر گاه متفاوت مي توان بررسي كرد: يكي پيشرفت فوتبال در كشورهاي توسعه يافته و دوم پيشرفت اين رشته ورزشي در كشورهاي در حال توسعه در سرمايه داري عقلاني كشورهاي توسعه يافته، فوتبال بستري است براي شركت هاي مختلف در جهت تبليغ محصولاتشان با هزينه هاي هنگفت تبليغاتي و اگر بپذيريم كه جهان سرمايه داري را سرمايه داران اداره مي كنند، در حال حاضر فوتبال يكي از علايق ويژه آنها شده است. اما در كشورهاي در حال توسعه فوتبال به طريقي ديگر محبوبيت يافته است. شايد اين كشورها كه با كمبود و فقر فرصت براي بروز شور جمعي شان مواجه هستند، هنوز هم فوتبال تنها راهي است كه با آن مي توانند در يك روز تعطيل به ورزشگاهي بروند و در آنجا با شور تمام فرياد بزنند، جيغ بكشند، به هوا بپرند يا به سر و كله هم بكوبندو... يا از لحاظي ديگر تماشاي يك فوتبال زيبا از تلويزيون براي مردمي كه زير بار فشار زندگي روزانه شكسته و خرد شده اند فرصتي است براي استراحت ذهني و فكري حتي اگر اين فوتبال در آخرين ساعات پخش شود و احتمال هم بدهند كه فردا دير به سركارشان برسند و احياناً اخراج هم بشوند.»(عسكري خانقاه، 1281: 122).

در ادامه مي توان گفت كه با پيشرفت تكنولوژي و توانايي هاي شگفت انگيز وسيله هاي ارتباط جمعي كه دانشمندان با كاربرد اصطلاح دهكده هاي جهاني از آن سخن مي گويند، علاقه مندان به فوتبال در هرگوشه اي از جهان، جريان بازي را زودتر مي بينند و مي شنوند تا مردم يك دهكده جريان واقعي را كه در آن محدوده كوچك اتفاق افتاده است. شايد امروز پيش آمد و پديده اي ديگر را سراغ نداشته باشيم که مردم جهان، تا اين اندازه نسبت به ديدن و دانستن آن علاقه مند باشند. علاقه مندي به تماشاي مسابقه هاي فوتبال به اندازه اي است كه گمان نميرود هيچ واقعه علمي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي باشد كه جامعه اي با اين وسعت (دهكده جهاني)، بخواهد به اين شتاب جريان آن را تماشا كند. شادي كردن، متأثر بودن و به اصطلاح «ابراز احساسات» كردن هنگام بازي و برد و باخت فوتبال منحصر به تماشاگران حاضر در ميدان نيست تماشاگران تلويزيوني نيز آرام نمي نشينند و خواه ناخواه و به هر علت و انگيزه اي كه باشد، طرفدار يكي از تيم ها مي شوند. و اين طرفداري ها ممكن است به گريه و فرياد و دعوا بكشد، روانشناسان بر اين نظرند كه در اينگونه موردها گريستن و خنديدن با صداي بلند و فرياد زدن خود نوعي نيازمندي جسمي و رواني است و آرامش بخش است. حال با توجه به مباحث بالا به نظر مي رسد كه در جوامع امروزي و از ميان رشته هاي ورزشي، فوتبال هوادارترین ورزش موجود است.

در اين بررسي و تحقيق، هدف كلي «بررسي عوامل تأثيرگذار بر تعلق خاطر دانشجويان دانشگاه يزد نسبت به تيم هاي ورزشي (مورد مطالعه تيم هاي فوتبال) ليگ برتر ايران در سال تحصيلي 87-86 مي باشد.» در كنار هدف كلي فوق، اهداف جزيي زير پيگيري مي شود:

1- تبيين رابطه بين الگوي نقش و تأثير آن بر تعلق خاطر به تيم هاي فوتبال

2- تبيين رابطه میزان استفاده از رسانه هاي جمعي و تعلق خاطرنسبت به تیمهای فوتبال

-3تبيين رابطه بين پايگاه اقتصادي- اجتماعي افراد و تعلق خاطر نسبت به تيم هاي فوتبال

4-تبیین رابطه بین تعلق خاطر در بین دانشجویان رشته های مختلف

5-تبیین رابطه بین تعلق خاطر زنان و مردان نسبت به تیم های فوتبال

ورزش فوتبال بین رشته های مختلف ورزشی در سراسر دنیا  بیشترین مخاطب و طرفدار را دارد و این موضوع به روشنی هم در تعداد افرادی که به این ورزش می پردازند و هم در تعداد طرفداران و علاقه مندان این ورزش مشخص است ویژگی های گوناگون روانی و اجتماعی در جذب بیشتر مردم در جوامع مختلف به سمت این ورزش نقش دارند به اعتقاد برخی از محققان از جمله دلایلی که می توان در مورد محدودیت و رواج ورزش فوتبال ذکر کرد این است که این ورزش نیاز به ابزار زیادی ندارد و وسایل بازی هم نسبتاً ارزان است. ساختار بازی فوتبال سبب می شود تنش های و هیجان هایی در بازیکنان و تماشاچیان به وجود آید که از این هیجان ها و تنش ها همه لذت می برند.می توان درکنار مباحث فوق کارکردهایی را برای این ورزش ذکر کرد که عبارتند از:

كاركرد اجتماعي: برگزاري مسابقات فوتبال در سطح جهاني امروز در نزد بسياري از جامعه شناسان به عنوان ابزاري براي اندازه گيري ارق و همبستگي ملي مورد استفاده قرار مي گيرد و فوتبال مي تواند در بالا بردن اين همبستگي نقش مهمي را ايفا كند. يكي از كاركردهاي ورزش بالا بردن همبستگي ملي است و كشورهايي كه از تعدد اقدام برخوردارند، از ورزش هاي گروهي و بويژه فوتبال بعنوان بالا بردن وحدت ملي استفاده مي كنند. و اگر امروزه فوتبال به عنوان نهادي براي جهاني سازي نام برده مي شود براي اينست كه تمامي بازيكنان از تمام نژادها، قوم ها، فرهنگ ها را دور هم جمع مي كند و تحت قواعدي يكسان و جهاني به مسابقه مي پردازند و جالب اينكه قانون فوتبال از معدود قوانيني است كه براي تمامي كشورها يكسان است.»

كاركرد سياسي: بسياري از سياستمداران معتقدند براي برقراري رابطه بين دو كشور، بهترين بزار و وسيله همانا فوتبال است، و اين امر نشان مي دهد كه اين ورزش گروهي براي مقاصد سياسي نيز مي تواند مورد استفاده قرار گيرد، چرا كه مسابقه بين دو تيم كشور در واقع مسابقه بين دو ملت است. دست دادن بازيكنان دو كشور با يكديگر و لباس عوض كردن و دادن هديه براي يكديگر و حضور مسئولين رده بالاي كشور در بازي فوتبال، مي تواند زمينه هاي ايجاد نوعي رابطه بين كشورها باشد.

كاركرد فرهنگي: فوتبال امروزه دنيا و فرهنگ خود را مي سازد و قواعد خاص خود را بر ملت ها حاكم مي سازد. براي بسياري از جامعه شناسان، فوتبال شكل كوچك شده اي از جامعه است كه در آن مي توان به ويژگي هاي افراد آن جامعه است يافت. مطمئناً رفتار بازيكنان و تماشاگران حامي آنها، نوع برخورد با يكديگر مي تواند نشان دهنده رفتار يك ملت باشد و ميليون ها چشم رفتار بازيكنان را مي بينند و آن را مورد ارزيابي قرار مي دهند.

كاركرد ايجاد نشاط و شادي: در بعضي از كشورها از جمله ايران فوتبال در قالب هاي مختلف از جمله جشن و شادي در معابر عمومي و اعتراض به مسائل گوناگون مورد استفاده قرار مي گيرد. گاهگاهي مي بينيم كه مردم بعد از هر پيروزي به خيابان ها آمده و با واكنش هاي عاطفي شادماني مي كنند، امروزه فوتبال جزء زندگي روزمره مردم شده و همانند احزاب مردم طرفدار يكي از تيم ها مي باشند و كنار گذاشتن آن امري محال است. درست است كه يكي از كاركردهاي ورزش ارتقاي شادابي و نشاط ملی يا باشگاهي است ولي همين نشاط موقعي به بحران تبديل مي شود كه جوانان جزء بهانه فوتبال چيزي براي بروز شادي و هيجانات خود پيدا نكنند. امروزه فوتبال براي تماشاگران به قول دوركيم چون انبوهي خلق تشكيل داده، توانسته وسيله اي براي تخليه هيجانات جوانان مورد استفاده قرار گيرند و اگر درست هدايت شود از آسيب هايي كه ممكن است براي اجتماع وارد سازد كم كند.(www.PARSA.htm)